تربیت بدنی و ورزش سازگارانه

معرفی کتاب تربیت بدنی و ورزش سازگارانه تربیت‌بدنی و ورزش سازگارانه‌ی جوزف وینیک (Joseph Winnick)، نمونه‌ای روشن از این تمثیل شاعرانه است. «Adapted Physical Education and sport» بدون نام «دکتر جوزف وینیک» در هیچ کجای جهان، شناخته‌شده نیست. بیش از این، کتاب‌های دیگری در این حوزه به چاپ رسیده است که وینیک در آن نیز سهمی داشته است؛ اما جامعیت کتاب پیش رو و نو بودن محتوی کتاب حاضر، ما را بی‌نیاز از معرفی بیشتر کتاب به خوانندگان و مشتاقان عزیز می‌کند. تربیت‌بدنی سازگارانه ـ که در این کتاب به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای تربیت‌بدنی تطبیقی یا انطباقی از آن استفاده‌شده است ـ از قدیمی‌ترین و باسابقه‌ترین رویکردهای علمی و عملی علوم ورزشی بوده است؛ زیرا آن‌چنان‌که در مقدمه‌ی کتابِ حرکات اصلاحی سه استاد آورده‌ام، افراد تحت پوشش علوم ورزشی یا به‌عنوان افرادی طبیعی و در شرایط فیزیولوژیک موردمطالعه قرار می‌گیرند و به‌عنوان افرادی که به انواع اختلالات، آسیب‌ها و کم‌توانی‌ها مبتلا و در شرایط پاتولوژیک، نیازمند مطالعه و خدمات خاصی هستند، مطالعه می‌شوند. تربیت‌بدنی و ورزش سازگارانه، دانش و رویکردی است که جامعه هدف خود را نیمه‌ی دوم آن جمعیت قرار داده است. هدف از تربیت‌بدنی و ورزش سازگارانه، متناسب‌سازی و تعدیل فعالیت‌های حرکتی و ورزش‌ها، برای انسان‌هایی با نیازهای ویژه (special needs) است. هرچند آمار خوشایندی نیست؛ اما بیش از پانزده درصد افراد یک جامعه، مبتلا به انواع متفاوتی از کم‌توانی هستند. افراد در سنین متفاوت و به علل گوناگون، می‌توانند به انواع وسیعی از اختلالات جسمی، روانی، شناختی و اجتماعی دچار باشند که تمامی آن‌ها به‌نوعی، نیازمند فعالیت‌های بدنی، ورزش‌ها و بازی‌های تفریحی مناسب هستند. دردمندانه باید ادعا کرد، کم‌توانی و معلولیت همزاد همواره بشر بوده است و از‌این‌رو، همیشه نیازمند برنامه‌های خاص است. اکنون رشد آگاهی و بهبود وضعیت بهداشتی جهان، فرصت‌های مناسب‌تری را برای شناسایی، طراحی و اجرای برنامه‌های باهدف ارتقاء تندرستی آنان در عرصه‌ی تربیت‌بدنی و ورزش فراهم ساخته است. هرچند بهره‌گیری از ورزش برای درمان، سابقه‌ای سه‌هزارساله پیش از میلاد مسیح دارد و اکسیری آشنا برای همه نیازمندان بوده است. اما در قرون اخیر و به‌عنوان یک موضوع آکادمیک، دادلی سارجنت (Dudlly Sarjent) در دانشگاه هاروارد در سال 1879 اولین بار بخش آموزشی تربیت‌بدنی اصلاحی را تأسیس کرد و سپس این رشته‌ی دانشگاهی در سراسر جهان توسعه یافت و از آن گرایش‌های تخصصی‌تر ازجمله تربیت‌بدنی ویژه یا تربیت‌بدنی سازگارانه کنونی متولد شد. فارغ از فرازوفرودها و تحول و تطور در نام و گستره آن، این رشته، روند رو به رشد و قابل‏قبولی در سطح جهان داشته است. در ایران، آنچه تاکنون به‌عنوان ورزش معلولین (sport for disabled) معرفی‌شده است، در عمل بخشی از تربیت‌بدنی و ورزش سازگارانه بوده است؛ همچنین در بحث از کودکان استثنایی، بخش‌هایی که در پی آموزش تربیت‌بدنی برای کودکان کم‌توان است، چنین اهداف مشترکی را دنبال می‌کند. بااین‌حال، علی‌رغم سابقه‌ی دیرینه‌ی رشته‌ی «تربیت‌بدنی سازگارانه» در جهان، عدم وجود رشته‌ی مشابه آن در ایران، تأسیس مستقل آن به‌عنوان یک‌رشته‌ی آکادمیک ضروری به نظر می‌رسد. ازاین‌رو گرایش حرکات اصلاحی و آسیب‌شناسی ورزشی که مسئولیت تدریس ورزش معلولین را در دانشگاه‌ها بر عهده داشت، مسئولیت برنامه‌ریزی آن را بر عهده گرفت. گرایش آسیب‌شناسی ورزشی و حرکات اصلاحی که توسط سه یار دبستانی مشهور به سه استاد (حسن دانشمندی، رضا قراخانلو، محمدحسین علیزاده) در سال‌های حدود 1366 برنامه‌ریزی و تأسیس‌شده بود، چون نهالی بارور به ثمر نشسته بود و درگذر زمان به همت و علاقه‌مندی سایر دوستان دانشگاهی رونقی به‏سزا یافته بود در این برهه زمانی، به نظر جایگاه مناسبی برای مطالعه و برنامه‌ریزی تخصصی این رشته بود؛ بنابراین این‌جانب از سوی کمیته‏ی برنامه‌ریزی وزارت تحقیقات، علوم و فناوری در سال 1391 مسئولیت مطالعه، برنامه‌ریزی و سپس راه‌اندازی رشته را با عنوان تربیت‌بدنی ویژه (Special Physical Education) بر عهده گرفتم و چنین شد که در جغرافیای تاریخ ایران، نوزادی خجسته متولد گردید و شروع شکوهمند اجرای این سناریو با انتخاب چهار دانشجوی مقطع دکتری در سال 1393 در دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی دانشگاه گیلان و با مسئولیت گروه آسیب‌شناسی ورزشی و حرکات اصلاحی کلید خورد و سرانجام رؤیای تاریخی حضور این رشته در کشور عزیزمان ایران، تحقق عملی یافت. قدومش مبارک و فرخنده بادا؛ اما این طفل شیرین نوپا، نیاز به تغذیه علمی و فراهم آوردن تمهیداتی برای رشد و ارتقاء آن داشته و دارد.   کتاب تربیت بدنی و ورزش سازگارانه اکنون می‌توان ادعا کرد که انتخاب و ترجمه ‏ی اثر حاضر در این راستا صورت گرفته است. مهم آنکه در ترجمه، معادل‌سازی نام این اثر، به شهرت و مشابهت جهانی آن توجه شد، بدان معنا که انتخاب برابرنهاده «تربیت‌بدنی سازگارانه» به‌جای «Adapted physical education»، علاوه بر پاسداشت زبان فارسی، متضمن نوعی آینده‌نگری در توسعه‏ی این رشته است و از ایهام و ابهامی که در واژه معادل پیشین آن یعنی تربیت‌بدنی تطبیقی یا تربیت‌بدنی انطباقی، وجود داشت پرهیز خواهد شد. بی‌شک مدتی طول خواهد کشید که این واژه فارسی نوین، به بلوغ معنایی برسد و آهنگ و معنای آن با چشم، گوش و حافظه علاقه‌مندان مأنوس گردد. ازاین‌رو، باآنکه در جای‌جای متن حاضر واژگان قدیمی انطباقی و تطبیقی به‌کاربرده شده است، عملاً عنوان اصلی کتاب به‏نام تربیت‌بدنی ورزش سازگارانه، انتخاب و در دسترس خوانندگان فرهیخته قرار گرفت است تا روند سازگاری با واژه «سازگارانه» آرام‌تر و خوشایندتر صورت بگیرد. 29 فصل کتاب حاضر با پیوست‌های مفید و مهم می‌تواند نشانگر هویت و نماینده‏ی رویکرد این رشته باشد. خوانندگان درخواهند یافت که کتاب، هر سه رویکرد تربیتی، ورزشی و سلامت را آماج خود قرار داده است. نکات کاربردی- آموزشی برای معلمان و مربیانی که در مدارس و مراکز آموزشی با کم‌توانان سروکار دارند، تکنیک‌ها و یادآوری قوانین آموزش‌های اختصاصی معلولین، به مربیانی که با ورزشکاران کم‌توان فعالیت می‌کنند و بالاخره معرفی انواع معلولیت‌ها، بیماری‌ها و مشکلات کم‌توانان، ارائه‏ ی توصیه‌ها و فعالیت‌های حرکتی برای حفظ و بهبود سلامت آنان به معلمان، مربیان و خانواده‌ها را می‌توان در کتاب پیش‌ رو جستجو کرد. نگرش جامعی که در کتاب وجود دارد، بی‌شک حاصل دیدگاه علمی و دانش تجربی «جوزف وینیک» پرآوازه‌ترین استاد این رشته در جهان است؛ و البته کاستی‌ها و نقص‌های ترجمه آن بر عهده مترجمان خواهد بود. هرچند ترجمه و معادل‌یابی برخی ورزش‌ها و بازی‌ها و نیز نهادها و مقررات و قوانین کشوری و محلی مربوط به کم‌توانان تحت پوشش در امریکا و اروپا با آنچه در کشور ما وجود دارد، کار آسان و کم خطایی نبود ک ه امید است با نکته‌سنجی‌ها و ارائه‏ی راهنمایی‌های خوانندگان محترم و به‌ویژه آشنایان با این حیطه، در چاپ‌های بعد اصلاح و جبران شود. آنچه در کتاب تربیت بدنی و ورزش سازگارانه می خوانید : فـصل 1 مقدمه‌ای بر تربیت‌بدنی و ورزش سازگارانه معلولین فـصل 2 سازمان دهی و مدیریت برنامه فـصل 3 ورزش سازگارانه فـصل 4 اندازه گیری، سنجش و ارزیابی برنامه فـصل 5 برنامه های آموزشی انفرادی فـصل 6 مدیریت رفتار 93 فـصل 7 استراتژی های آموزشی برای تربیت بدنی سازگارانه فـصل 8 کم توانی ذهنی فـصل 9 معلولیت های رفتاری فـصل 10 اختلالات طیف اوتیسم یا درخودماندگی فـصل 11 اختلالات یادگیری ویژه فـصل 12 اختلالات بینایی فـصل 13 کم‌ شنوایی، ناشنوایی، ناشنوا نابینایی فـصل 14 فلج مغزی، آسیب ضربه مغزی و سکته فـصل 15 قطع عضو، کوتولگی و سایر موارد فـصل 16 آسیب های نخاعی فـصل 17 سایر وضعیت های آسیب رسان به سلامتی فـصل 18 دانش ‌آموزان با معلولیت موقت و سایر اختلالات ویژه فـصل 19 رشد حرکتی فـصل 20 رشد ادراکی ـ حرکتی فـصل 21 نوزادان و خردسالان فـصل 22 تربيت بدنی سازگارانه اوایل دوران كودكی فـصل 23 فعالیت بدنی و آمادگی جسمانی مرتبط با سلامتی فـصل 24 حرکات ریتمیک فـصل 25 فعالیت ‌های آبی فـصل 26 ورزش های تیمی فـصل 27 ورزش ها و فعالیت های انفرادی، دونفره و ماجراجویانه فـصل 28 ورزش های زمستانی فـصل 29 بالا بردن کارایی ورزش های ویلچری